Merkezi bütçe yılın ilk yarısında 1 trilyon liraya yaklaştı

Merkezi yönetim bütçesi 2025’in ilk yarısında 980 milyar 478 milyon lira açık verdi. Haziran ayında gelirler 909 milyar liraya çıkarken giderler 1 trilyon 239 milyar liraya ulaştı.

Dünya yazarı Naki Bakır’ın “Bütçe açığı yılın ilk yarısında 1 trilyona yaklaştı” başlıklı yazısı şöyle:

Parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik prog­ram ikinci yılını da doldururken merkezi yöne­tim bütçesinin bu yılın ilk ya­rısında verdiği açık 1 trilyon liraya yaklaştı.

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğının açıkladığı verilere gö­re, haziran ayında merkezi yönetim bütçesinde harca­malar geçen yılın aynı ayına göre yüzde 43,1 artışla 1 tril­yon 239,6 milyar lira olurken, gelirler ise yüzde 53,8’le da­ha hızlı bir artış kaydederek 909,4 milyar lira oldu. Aylık bazda 330,2 milyar lira olan bütçe açığı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 19,9 oranın­da bir artış gösterdi.

Haziran ayında bütçe gider­lerinin 963,9 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 25,6 artan faiz dışı harcama­lar oluşturdu, faiz ödemeleri ise geçen yılın aynı ayına göre yüzde 177,7 artışla 275,7 mil­yar lira oldu. Böylece geçen yıl haziran ayında 176 milyar lira olan faiz dışı bütçe açığı, bu yıl aynı ayda yüzde 69 kü­çülerek 54,5 milyar liraya ge­riledi.

Buna göre haziranda­ki yüksek bütçe açığı büyük oranda rekor düzeydeki faiz ödemelerinden kaynaklandı. Haziran ayları itibarıyla faiz ödemelerinin toplam bütçe giderleri içinde geçen yıl yüz­de 11,5 olan oranı, bu yıl aynı dönemde yüzde 22,2’ye, ver­gi gelirlerine oranı da yüzde 20,5’ten yüzde 36’ya yükseldi.

Bütçe dengesinde en negatif ay

Merkezi yönetim bütçesi bu yıl ocak ayında 139,3 mil­yar, şubatta 310,1 milyar, mart­ta 261,5 milyar, nisanda 174,5 milyar lira açık, mayıs ayında ise 235,2 milyar lira fazla ver­mişti. Buna göre 330,2 milyar lira açık verilen haziran, bütçe dengeleri açısından bu yılki en kötü ay oldu.

Yılın ilk altı ay­lık döneminde merkezi yöne­tim bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 43,7 büyüyerek 6 trilyon 579,1 milyar, bütçe gelirleri ise yüz­de 46,1 artışla 5 trilyon 598,6 milyar liraya ulaştı. İlk yarıda 980,5 milyar liraya ulaşan büt­çe açığı geçen yılın aynı döne­mindekinin yüzde 31,2 üzerin­de gerçekleşti.

Altı ayda 1,1 trilyon TL faiz ödendi

İlk altı ay boyunca faiz öde­meleri diğer bütçe harcama­larına göre çok daha hızlı bir büyüme kaydetti. Ocak-hazi­ran dönemi bütçe giderlerinin 5 trilyon 467,6 milyarını geçen yıla göre yüzde 36,5 artan faiz dışı harcamalar, 1 trilyon 111,4 milyarını ise yüzde 93,5 büyü­yen faiz ödemeleri oluşturdu.

İlk altı aylık dönemlere göre faiz ödemelerinin toplam büt­çe giderleri içindeki payı yüz­de 12,5’ten yüzde 16,9’a, ver­gi gelirlerine oranı da yüzde 17,9’dan yüzde 23,3’e yükseldi. Başka deyişle ilk yarıdaki vergi gelirlerinin yaklaşık dörtte bi­rini faiz yuttu. Faiz ödemeleri hariç tutulduğunda ise ilk altı ayda bütçenin 131 milyar lira fazla verdiği dikkati çekti. Ge­çen yılın aynı döneminde büt­çede faiz dışı denge de 172,8 milyar lira ile açık vermişti.

2,5 trilyonluk cari transfer

Hazine yardımları, görev­lendirme giderleri, hane hal­kına yardımlar, tarım ve hay­vancılık destekleri vb. çok sa­yıda alanı kapsayan en büyük harcama kalemi cari transfer­ler yılın ilk yarısında geçen yı­lın aynı dönemine göre yüzde 37,4 artışla 2 trilyon 512,3 mil­yar liraya ulaştı. Cari transfer­ler bütçenin en büyük kalemi olmaya devam ederken, ikin­ci büyük kalem de yine perso­nel giderleri oldu.

Memur ma­aşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazmi­natlar, ödenekler ve ek çalış­ma karşılıkları gibi kalemleri kapsayan toplam personel gi­deri ilk yarıda yüzde 36 artış­la 1 trilyon 747,8 milyar liraya ulaştı. Kamu çalışanları adı­na sosyal güvenlik kurumları­na devlet primi ödemeleri de yüzde 33,7 artarak 212,3 mil­yar lira oldu.

İlk yarıda devletin mal ve hizmet alımlarında hızlı bir artış yaşandı. Söz konusu alımların altı aylık tutarı yüz­de 52 artışla 413,2 milyar li­ra oldu.

Kamu kuruluşlarına ma­mul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteah­hitlik giderleri, onarım faali­yetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” yüzde 50,4 artışla 432,4 milyar lira­ya ulaştı.

Kamu kurum ve işletmele­rine yapılan “sermaye trans­ferleri” ise yüzde 78,2’le faiz dışı harcama kalemleri için­de en hızlı artışı kaydederek 50,3 milyar lira oldu. Genel bütçeye dahil kuruluşlar ile yurt dışına “borç verme” ka­lemi ise yüzde 30,7 oranında azalarak 99,4 milyar liraya geriledi.

Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergi­de yılın ilk yarısında toplam tahakkuk 6 trilyon 260 mil­yar lira olurken, aynı dönem­de 4 trilyon 771,5 milyar lira ile bunun yüzde 76,2’si kadar tahsilat gerçekleştirildi. Ver­gi tahsilatının tahakkuka ora­nı geçen yılın aynı dönemine göre 2,4 puan artış gösterdi.

Geçen yıl ilk yarıda yüz­de 83,9 olan vergi gelirlerinin toplam bütçe gelirindeki payı, vergi dışı gelirlerdeki artışın daha düşük kalması nedeniy­le bu yıl aynı dönemde yüzde 85,2’ye yükseldi. Vergi tahsi­latının toplam bütçe giderleri­ni karşılama oranı da 70,2’den yüzde 72,5’e yükseldi.

Vergi dışı en büyük genel bütçe gelir kalemi olan faiz, pay ve cezalarda bu yılın ilk altı ayındaki tahsilat yüzde 17,7 oranda düşük bir artışla 433,6 milyar lira oldu.

İlk altı ayda teşebbüs ve mülkiyet gelirleri 127,6 mil­yar, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirler 20,2 milyar, sermaye gelirleri 22,6 milyar ve alacaklardan tahsilat 2,9 milyar liralık giriş kaydedildi ve böylece toplam “genel büt­çe” gelirleri yüzde 103,8 artış­la 5 trilyon 5,430,4 milyar li­ra oldu.

Özel bütçeli idarelerin öz gelirlerinden 128,9 milyar, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirlerinden de 39,3 milyar liralık aktarma sonu­cu merkezi yönetim bütçesi­nin ilk yarıdaki toplam geliri 5 trilyon 598,6 milyar liraya ulaştı.

Haziran sonu itibarıyla son bir yılda ise bütçe giderleri 12 trilyon 781,1 milyar, bütçe ge­lirleri 10 trilyon 440,1 milyar, bütçe açığı milyar 2 trilyon 341,1 milyar liraya ulaştı. Faiz ödemelerinin 1 trilyon 807,5 milyar liraya ulaştığı son bir yılda 533,6 milyar liralık faiz dışı bütçe açığı verildi.

Faizde gerçekleşme yıllık hedefle uyumsuz

Yılın yarısı geride kalırken hem bütçe harcamaları hem de gelirleri yılın tümünde hedeflenen tutarların yarısından düşük kaldı. Yıllık hedefe göre altı aylık gerçekleşme oranı bütçe harcamalarında yüzde 44,7 olurken, bütçe gelirlerinde yüzde 43,7 oldu.

İlk yarıda bütçe açığı ise yıllık hedefin yüzde 50,8’i düzeyinde gerçekleşti. İlk yarıdaki yüksek oranlı artışı nedeniyle faiz ödemeleri yılın tümünde öngörülen tutarın yüzde 57’sine ulaşırken, faiz dışı harcamalar ise yüzde 42,8’le görece düşük kaldı.

Gelirler cephesinde ise altı aylık vergi tahsilatında, yılın tümü için öngörülen tutarın yüzde 48,8’i ile yaklaşık olarak hedefle uyumlu, diğer bütçe gelirlerinde ise yıllık hedefin sadece yüzde 10,1’i ile çok düşük bir gerçekleşme yaşandı. Özellikle haziran ayında olmak üzere ilk yarıda geçen yıla göre gelirler giderlere kıyasla daha hızlı artarken, yıllık hedefe göre ise altı aylık gerçekleşmeler harcamalara kıyasla gelirlerde daha düşük çıktı.

Bütçe açığındaki büyüme görece hız kesmekle birlikte, Orta Vadeli Program’da (OVP) yılın tümü için öngörülen 1 trilyon 950 milyar liralık hedefin yaklaşık yarısı düzeyinde gerçekleşti. Ancak en büyük açıkların yılın son aylarında verildiği dikkate alındığında ilk yarıda 1 trilyona yaklaşan açık, yıllık hedefin aşılmaması için ikinci yarıda kamu maliyesinde daha ihtiyatlı olunması gereğinin işaretini verdi.”