Çin, İran’a yönelik “snapback” yaptırımlarını durdurmak üzere Rusya ile birlikte Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine (BMGK) sundukları karar tasarısının veto edilmesinin ardından, bu ülkenin nükleer sorununun çözümsüzlüğe girmesinin, Orta Doğu’da yeni bir güvenlik krizini tetikleyebileceği uyarısında bulundu. Çin ABD’ye “İran’a yeni askeri saldırılar düzenlemeyeceğini taahhüt etme” çağrısı yaptı.
Çin’in Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilci Yardımcısı Gıng Şuang, yaptığı yazılı açıklamada, İsrail’in Gazze’ye süren saldırıları ve Orta Doğu’da buna bağlı yaşanan sarsıntılara dikkati çekerek, “İran’ın nükleer sorununun çözümsüzlüğe girmesi, yeni bir bölgesel krizi tetikleyebilir. Bu, uluslararası toplumun ortak çıkarlarına hizmet etmeyecektir.” ifadelerini kullandı.
Çin’in tasarının reddedilmesini esefle karşıladığını belirten Gıng, diplomasinin ve müzakerelerin İran’ın nükleer sorununun çözülmesinin tek uygun yöntemi olduğunu vurguladı.
Gıng, durumun halihazırda acil ve kritik bir aşamaya geldiğine işaret ederek, tüm taraflara sakin olma ve itidalli davranma, diyalog ve temasları sürdürme, mevcut açmazı uygun şekilde ele alarak gerilimi yükseltmekten kaçınma çağrısı yaptı.
ABD’ye “İran’a yeni askeri saldırılar düzenlemeyeceğini taahhüt etme” çağrısı
Vetoyu destekleyen ülkeleri eleştiren Gıng, “ABD’yi siyasi irade göstermeye, İran’ın görüşmelere geri dönme teklifine olumlu yanıt vermeye ve İran’a yeni askeri saldırılar düzenlemeyeceğine dair açık taahhütte bulunmaya çağırıyoruz.” değerlendirmesinde bulundu.
Gıng, Avrupalıların da İran’a yönelik yaptırım, baskı ve zorlama yaklaşımından vazgeçmesi gerektiğini belirtti.
Çin ve Rusya, 26 Eylül’de BMGK’ye, İran ile 2015’te yapılan nükleer anlaşmada öngörülen, anlaşmanın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan E3 ülkelerinin, İran’a yönelik BM yaptırımlarını geri getirecek “snapback” mekanizmasını tetikleme kararını durdurmak üzere bir karar tasarısı sunmuştu.
Çin, Rusya, Pakistan ve Cezayir’in olduğu 4 ülkenin lehte oy verdiği tasarı, ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Danimarka, Yunanistan, Panama, Sierra Leone, Slovenya ve Somali’nin olduğu 9 ülkenin oyuyla reddedilmiş, Güney Kore ve Guyana ise çekimser kalmıştı.
Avrupa ülkelerinin “snapback” kararı
İngiltere, Fransa ve Almanya; ABD’nin 2018’de tek taraflı çekilmesinden sonra uygulanmayan nükleer anlaşmada yer verilen ve “snapback” olarak adlandırılan ve İran’a anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını yeniden getirme imkanına sahip mekanizmayı işletmek üzere 28 Ağustos’ta BMGK’ye bildirimde bulunmuştu.
Nükleer anlaşmayı destekleyen 2231 sayılı BMGK kararına göre, anlaşmaya katılan herhangi bir devlet, İran’ın anlaşmaya önemli ölçüde uymadığını düşünmesi halinde Güvenlik Konseyi’ne şikayette bulunabiliyor. Konu BMGK’ye ulaştığında, sorunun diplomatik yolla çözümü için 30 günlük bir süre veriliyor.
Bu sürede BMGK’nin İran’a yönelik yaptırımların kaldırılmasının devamı için yeni bir karar alması gerekiyor. Bu karar zamanında kabul edilmezse, 2015’teki anlaşma kapsamında kaldırılan BM yaptırımları, ilave bir oylamaya gerek olmadan, otomatik olarak yeniden yürürlüğe giriyor.
Hangi BM yaptırımları geri dönebilir?
Mekanizmanın devreye girmesiyle 2006 ile 2010 arasında İran’a karşı çıkarılan 1696, 1737, 1747, 1803, 1835 ve 1929 sayılı kararlar yeniden geçerlilik kazanacak.
Bu durumda geri getirilecek yaptırımlar arasında İran’a yönelik silah ambargosunun yeniden yürürlüğe girmesi, İran’ın nükleer başlık taşıma kapasitesine sahip füze geliştirmesinin yasaklanması ve İran’daki yüzlerce kişi ile kuruluşa mali yaptırım ve seyahat kısıtlamaları uygulanması yer alıyor.
