Üretim maliyetlerinde Norveç’le aynı seviyeye gelen Türk tersaneleri, yeni sipariş alamaz hale gelince, ihracatta daralma hızlandı. Martta gemi ve yat ihracatı yıllık bazda yüzde 40 geriledi. İlk çeyrekte ihracatı en fazla düşen sanayi sektörü de gemi inşa oldu.
Türk gemi inşa sanayiinde tehlike çanları çalıyor. Artan maliyetler ve finansmana erişimde yaşanan zorluklar nedeniyle siparişleri rakip ülkelere kaptıran yerli tersanelerin ihracatındaki düşüş, rekor seviyelere ulaştı. Sektörde istihdam kaybı da artıyor.
Özel amaçlı gemi inşasında kısa sürede Türkiye’yi küresel lider haline getiren Türk tersaneleri, üretim maliyetlerinde Türkiye’nin en fazla gemi ihraç ettiği Norveç’le aynı seviyelere gelince, tüm dünyada çevreci gemilere talebin arttığı bir dönemde, yeni sipariş alamaz hale geldi. Eski sözleşmelerin etkisiyle 2024’te sektör ihracatında yıllık daralma yüzde 1,4’le sınırlı kaldı ve tersaneler geçen yılı yaklaşık 1,9 milyar dolarlık ihracatla kapattı. 2025 ise sektör için oldukça zorlu geçiyor.
TİM’in verilerine göre, 2025’in ilk iki ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22 daralan gemi ve yat ihracatındaki kayıp martta hızlandı. Mart ayında Türk tersanelerinin ihracatı yıllık bazda yüzde 40 düşerek 86 milyon dolar olarak gerçekleşti. Böylece ilk çeyrekte gemi ve yat ihracatı yüzde 27,5 düşerek, 328 milyon dolarda kaldı. İlk çeyrekte ihracatı en fazla düşen sanayi sektörü de gemi inşa oldu. Bu gelişmelere paralel sektörün yılsonu ihracat öngörüsü de aşağı yönlü revize edildi. EKONOMİ’ye konuşan Gemi, Yat ve Hizmetleri İhracatçıları Birliği (GYHİB) Başkanı Cem Seven, yeni siparişlerdeki azalmanın artarak devam ettiğini belirterek, yılsonunda sektör ihracatında yüzde 15’in üzerinde daralma öngördüklerini dile getirdi. Seven, “Sektörde yaşadığımız sorunlara sürekli yenileri ekleniyor. Son olarak, Yabancı para kredisine getirilen ayda maksimum yüzde 0,5 artış hem döviz kredi faizlerinde artışa neden oldu hem de kredi arzında yavaşlamaya sebebiyet verdi” dedi.
Sektörde istihdam kaybı %10’a yaklaştı
80’in üzerinde faal tersanenin bulunduğu sektörde, istihdam kaybı da devam ediyor. Son 7 ayda tersanelerin istihdamı yüzde 10’a yakın azaldı. Öte yandan, bazı şirketler küresel rekabet gücünü korumak için yatırımını farklı ülkelere taşımaya başladı. Sektörün ihracat liderlerinden Tersan Norveç’te, Hicri Ercili Hollanda’da tersane yatırımı yapmıştı. GYHİB Başkanı Cem Seven, kayıpların artmasına paralel farklı yerli şirketlerin de yatırımlarını yurt dışına kaydırabileceğine dikkat çekti.
İki alanda dünya lideri olmuşlardı
Yüksek teknolojiye sahip özel amaçlı gemi inşasında dünyada birçok ilke imza atan Türk tersaneleri, 2023 yılında ihracatını yüzde 33’e yakın artırarak 1 milyar 940 bin dolara çıkarmıştı. Balıkçı gemi inşasında dünya lideri olan yerli tersaneler, 2023’te römorkör inşasında da Çin’i geride bırakarak, birinci sıraya yükselmişti. Aşınan rekabet gücü nedeniyle, yerli tersanelerin bu alanlardaki küresel liderliği de tehlikeye girdi. Sektörde ortalama kilogram başına ihracat değeri de 20 doların üzerinde. Römorkör gibi bazı ürünlerde ise bu rakam 30 dolara kadar çıkıyor.
■ Türkiye, bakım-onarımda da geriye düştü
Türkiye, artan işletme maliyetleri nedeniyle gemi bakım onarım faaliyetlerinde de Akdeniz çanağındaki rekabet üstünlüğünü kaybetti. TİM Yönetim Kurulu Üyesi ve GYHİB Başkan Yardımcısı Başaran Bayrak, “Gemi inşa alanında üretim maliyetlerimiz Norveç’le aynı seviyeye gelirken, bakım onarımda da rekabet gücümüz aşındı. Uluslararası sefer yapan gemiler artık Türkiye yerine Bulgaristan, Yunanistan, Romanya gibi ülkelere bakım onarıma gitmeye başladı” dedi. Gemi bakım onarım faaliyetlerinde gemi inşadaki sektörün toplam ihracat kaybı yapılmıyor. Sektörün hizmet ihracatının yıllık 1,5-2 milyar dolar arasında olduğu tahmin ediliyor. Başaran Bayrak, ilk çeyrekte sektörde iş hacminin yaklaşık yüzde 25 daraldığını ifade etti. İstihdamdaki daralmanın henüz sınırlı seviyede olduğunu dile getiren Bayrak, orta vadede iş gücündeki kayıpların artmasından endişe duyduklarını söyledi. Türkiye, Beşiktaş, Kaptanoğlu, Kalkavan gibi denizcilik sektörünün önde gelen gruplarının son yıllarda gerçekleştirdiği dev havuz yatırımlarıyla gemi bakım onarımda Türkiye’yi Akdeniz çanağında lider konuma getirmişti.
Tersanelerin rekabet gücünü aşındıran 4 temel neden
■ Üretim maliyetlerinin Avrupa ülkeleriyle aynı seviyeye gelmesi,
■ Döviz kurunun enflasyon kadar artmaması ve baskılanması,
■ Finansmana erişimde yaşanan zorluklar,
■ KDV tebliği ile 24 metreden küçük ve ihraç edilecek tekne ve deniz vasıtalarının inşasında KDV istisnasının kaldırılması, böylece KDV’nin inşa maliyetlerini artırarak rekabetçiliğe zarar vermesi.
