ABD’de Kongre’nin bütçeyi onaylamaması nedeniyle federal hükümet yeniden kapandı. Sadece temel hizmetler sürerken, 750 bin memur ücretsiz izne ayrıldı. ABD Başkanı Donald Trump işten çıkarmalara başladı; bütçe krizinde uzlaşma umudu şimdilik yok. Peki kapanma ne demek ve ne kadar sürebilir?
ABD’de 2025 mali yılının sona erdiği salı gecesi itibarıyla bütçenin Kongre’den onay alamaması nedeniyle hükümet yeniden kapandı.
1 Ekim’den bu yana harcama yetkisi bulunmayan federal hükümet sadece ordu, istihbarat, kamu hastaneleri gibi temel hizmetlerde faaliyetlerine devam edebiliyor, diğer tüm alanlardaki kamu çalışanları ücretsiz izne ayrılıyor.
Başkan Donald Trump ilk işten çıkarma açıklamalarını yapmaya başladı.
Ufukta bütçe konusunda bir uzlaşma şansı şimdilik görünmüyor.
Peki kapanma ne demek ve ne kadar sürebilir? DW’den Stephanie Höppner derledi.
Hükümetin harcama yetkisi askıya alındı
Amerikan politikasında “shutdown”, yani kapanma, Senato, Temsilciler Meclisi ve Başkan’ın bütçe konusunda uzlaşamaması durumunda ortaya çıkıyor.
Bütçe ya da en azından geçici bütçe üzerinde uzlaşma sağlanamadığında hükümet yeni harcamalarda bulunamıyor ve bunun sonucu kamu idaresinin büyük bölümü geçici olarak faaliyetlerini durduruyor.
Kapanmanın yasal zemini, bütçe açıklarını önlemeyi hedefleyen yasa. Bu yasa, federal hükümetin önceden yasamanın onayını almadan harcama yapmasını yasaklıyor.
Geçen hafta Demokratların ve Cumhuriyetçilerin bütçe tasarılarını onaylamaması üzerine geçici bütçede de uzlaşma sağlanamayınca hükümetin harcama yetkisi askıya alınmış oldu.
İki taraf da önceki kapanmalarda olduğu gibi durumdan bir diğerini sorumlu tutuyor.
En uzun ve son kapanma yine Trump dönemindeydi
Şimdiki kapanma, ABD’de 1976’dan beri yaşananların 21’incisi. Şimdiye kadarki en uzun kapanma ise Trump’ın ilk başkanlık döneminde, Aralık 2018-Ocak 2019 arası tam 35 gün sürdü.
O dönem Kongre, Meksika sınırına duvar örülmesi için öngörülen 11 milyar dolarlık kaynağa onay vermemiş, sonunda duvar kalemi dışarıda bırakılarak sunulan bütçenin onaylanmasıyla kapanma sona ermişti.
750 bin memur etkilenecek
Hükümetin harcama yetkisinin askıya alınmasıyla zorunlu ücretsiz izne çıkarmalardan tahminen 750 bin memur etkilenecek. 2018/2019’daki son kapanmadan sonra çıkarılan yasa, kapanmadan etkilenen tüm memurların maaşlarının, yeni bütçeye onay çıkar çıkmaz geriye dönük olarak ödenmesini öngörüyor.
Ancak bu seferki kapanmada durum farklı. Trump yönetimi pek çok kamu kuruluşuna, personel azaltma imkanlarının incelenmesi talimatı verdi. Bu da süresiz işten çıkarmalar anlamına geliyor.
Hükümet için çalışan taşeron firmaların da ödemelerini geriye dönük alabilecekleri garanti değil. Pek çok Amerikalının kenarda birikmiş büyük paraları olmadığı için maaşın kesilmesi, sonradan geriye dönük ödense bile aradan geçen zamanda çok sayıda aileye darbe vurabilir.
Başta kamu idaresi gelmek üzere hava yolları trafiğinden milli parklar ya da devlet müzelerine kadar kamu kuruluşları da kapanmadan nasibini alıyor. 2013’teki kapanmada milyonlarca turist park ve müzelerden geri çevrilmiş, bu da önemli gelir kaybına yol açmıştı.
Polis, sınır koruma, kamu hastaneleri, uçuş güvenliği gibi temel hizmetler ise kapanmaya rağmen sağlanmaya devam ediyor.
Bütçeye onay niye çıkmadı?
Bu seferki kapanmaya neden olan anlaşmazlık, eski Demokrat Başkan Barack Obama döneminde çıkarılan ve “Obamacare” olarak bilinen sağlık sigortasıyla ilgili.
Demokratlar iktidardaki Cumhuriyetçilerden, Obamacare’in sürdürülmesini güvenceye alacak mali kaynak sağlanmasını istedi. Demokratlar ayrıca, yoksul halk gruplarına sağlık hizmetleri veren Medicaid’de yapılan kısıntıların geri alınmasını talep etti. Cumhuriyetçiler bu talepleri reddedince kapanmaya giden yola girildi.
Kapanma Trump’ın işine yarayacak
Demokratlar açısından kapanma iki ucu keskin bir kılıç. Bir yandan bütçe, Başkan’ın tek başına işlere girişmesini önlemek açısından muhalefetin elindeki sayılı kozlardan biri. Ancak diğer yandan kapanma, devleti küçültmek isteyen Trump’ın işine yarayacak. Bu sayede memurların işten çıkarılması, bazı kamu kuruluşlarının küçültülmesi mümkün olabilecek.
Trump daha pazar günü ilk işten çıkarma planlarını açıkladı. Federal memurların süresiz işten çıkarılması konusunda çalışmaların ilerlediğini belirten Trump, “Bunların hepsi Demokratlar yüzünden. Bu kadar istihdam kaybına Demokratlar yol açıyor” dedi.
Şimdi ne olacak?
Hükümetin ne kadar süre kapalı kalacağı belli değil. Kongre’de bir uzlaşmaya varılması gerekiyor. Ancak iki taraf da sert tutumunu koruyor. Kapanmanın sona ermesi için geçici bütçe üzerinde uzlaşılması şart. Bunun için de Cumhuriyetçilerin Senato’daki 100 oyun en az 60’ını alması gerekiyor.
Ancak Cumhuriyetçilerin Senato’da sadece 53 sandalyesi bulunduğundan Demokratlardan 7 oya ihtiyaçları var.
Demokartlar ise seçmenleri ile siyasi hedefleri arasında sıkışmış durumda.
Demokratlar sağlık politikasında Trump yönetiminden taviz koparmaya çalışıyor. Diğer yandan pek çok Demokrat seçmen bir uzlaşmaya varılmasını istiyor.
