Türkiye’nin savaş hazırlıklarından haberdar olup olmadığına ilişkin sorulara yanıt veren bir Türk yetkili Reuters’a “HTŞ bizden emir ya da talimat almıyor (ve) operasyonlarını bizimle koordine etmiyor” dedi.
13 yıllık iç savaşın ardından 27 Kasım’da Suriye’deki muhalif isyancılar bir operasyon başlatarak Suriye’nin ikinci büyük şehri Halep’i, ardından Hama ve Humus’u hızlı bir şekilde kontrol altına aldı.
Yaklaşık 10 gün içinde Şam’a kadar ilerleyen operasyonların ardından Suriye’de Devlet Başkanı Beşar Esad döneminin sona erdiği birçok kaynak tarafından doğrulandı.
Bölgede etkin olan ve Reuters’a konuşan bir diplomat ile Suriye’nin muhalif kanadından bir kaynak, isyancı güçlerin yaklaşık altı ay önce saldırı planlarını Türkiye’ye ilettiklerini belirtti.
İki yetkilinin aktardığına göre, muhalif güçlerin Türkiye’nin üstü kapalı onayını aldıklarını hissettiklerinde Devlet Başkanı Beşar Esad’ın iktidarını devirmek için bir fırsat yakalandığı düşünüldü.
Muhalif güçlerin, yaklaşık iki hafta önce başlatılan operasyonun ilk hedefi olan Suriye’nin ikinci kenti Halep’in ele geçirilmesindeki hızlı başarısı neredeyse herkesi şaşırttı. Bir haftadan biraz daha uzun bir süre içinde Heyet Tahrir Şam (HTŞ) ile Suriye Milli Ordusu’nun öncülük ettiği muhalif gruplar Şam’a ulaştı ve Pazar günü Esad ailesinin elli yıllık iktidarına son verdi.
Yıldırım hızındaki ilerleyişi, Esad karşıtı güçler için bütün koşulların kendileri için neredeyse mükemmel bir şekilde oluştuğuna dayanıyordu: Esad’ın ordusunun morali bozulmuş ve bitkin düşmesi; başlıca müttefikleri İran ve Lübnan Hizbullah’ı İsrail’le çatışmalar nedeniyle ciddi şekilde zayıflamıştı; ve diğer önemli askeri destekçisi Rusya’nın dikkati dağılmış ve Suriye’deki ilgisini yitirmişti.
Bölgedeki bir diplomat ve Suriye muhalefetinin bir üyesi olan kaynaklar, isyancıların savaşın ilk günlerinden beri Suriye muhalefetinin ana destekçisi olan Türkiye’ye haber vermeden ilerlemelerinin mümkün olmadığını söyledi.
Türkiye’nin Suriye’nin kuzeybatısında askerleri bulunuyor ve Suriye Milli Ordusu (SMO) da dahil olmak üzere bazı isyancılara destek veriyor – ancak ittifakın ana grubu HTŞ’yi bir terörist örgüt olarak tanımlıyor.
Diplomat, isyancıların cesur planının HTŞ ve daha çok Ebu Muhammed Colani’nin (Ebu Muhammed el-Golani – gerçek adıyla Ahmed Hüseyin el Şara) fikri olduğunu söyledi.
El Kaide ile olan eski bağları nedeniyle Colani, Washington, Avrupa ve Türkiye tarafından terörist olarak tanımlanıyor.
Ancak son on yılda, daha önce Nusra Cephesi olarak bilinen HTŞ, İdlib merkezli bir yarı-devlet yönetirken imajını yumuşatmaya çalıştı ve uzmanlara göre burada ticari faaliyetlerden ve halktan vergi aldı.
Suriye’nin kuzeybatısındaki çatışmaları yatıştırmak için 2020’de Rusya ile bir anlaşma yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hükümeti, sınırını geçecek yeni bir mülteci dalgasına yol açacağı endişesiyle uzun süredir böylesine büyük bir isyancı saldırısına karşı çıkıyordu.
Ancak kaynaklar, isyancıların bu yılın başlarında Ankara’nın Esad’a yönelik tutumunun sertleştiğini hissettiklerini ve Erdoğan’ın Suriye’yi rejim ile bir dizi yabancı destekçiye sahip isyancı gruplar arasında bölünmüş bırakan askeri çıkmaza siyasi bir çözüm getirmeyi amaçlayan tekrarlanan tekliflerini reddettiğini söyledi.
Suriyeli muhalif kaynak, Ankara’nın Esad’ı devreye sokma girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından isyancıların Türkiye’ye planın ayrıntılarını ilettiğini söyledi.
İletilen mesaj genel hatlarıyla şunu içeriyordu: “Diğer yol yıllardır işe yaramadı – o yüzden bizimkini deneyin. Hiçbir şey yapmak zorunda değilsiniz, sadece müdahale etmeyin.”
Uluslararası alanda tanınan Suriyeli muhaliflerin yurtdışındaki lideri Hadi Al-Bahra geçen hafta Reuters’a yaptığı açıklamada HTŞ ve SMO’nun operasyon öncesinde “sınırlı” bir planlama yaptıklarını ve “birbirleriyle çatışmak yerine işbirliği yapma” konusunda anlaştıklarını söyledi.
Türk ordusunun silahlı grupların ne yaptığını ve neyi tartıştığını gördüğünü de sözlerine ekledi.
Pazar günü Doha’da konuşan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Erdoğan’ın son aylarda Esad’a ulaşma çabalarının başarısız olduğunu ve Türkiye’nin “bir şeylerin olacağını bildiğini” söyledi.
Ancak Türkiye’nin Dışişleri Bakan Yardımcısı Nuh Yılmaz Pazar günü Bahreyn’de düzenlenen Orta Doğu konulu bir konferansta Ankara’nın saldırının arkasında olmadığını ve istikrarsızlıktan endişe duyduğunu söyleyerek onay vermediğini söyledi.
Türkiye Dışişleri ve Savunma bakanlıkları Reuters’ın Halep operasyonu konusunda HTŞ-Ankara mutabakatına ilişkin sorularına doğrudan yanıt vermedi.
Türkiye’nin savaş hazırlıklarından haberdar olup olmadığına ilişkin sorulara yanıt veren bir Türk yetkili Reuters’a “HTŞ bizden emir ya da talimat almıyor (ve) operasyonlarını bizimle koordine etmiyor” dedi.
En savunmasız anı yakalandı
İsyancılar Esad’ın en savunmasız olduğu anda saldırırken, başka yerlerdeki savaşlar nedeniyle dikkati dağılmış olan askeri müttefikleri Rusya, İran ve Lübnan Hizbullah’ı, yıllardır onu ayakta tutan kararlı ateş gücünü harekete geçiremedi.
Suriye’nin zayıf silahlı kuvvetleri direnemedi.
Reuters’a konuşan bir rejim kaynağı, yolsuzluk ve yağma nedeniyle tankların ve uçakların yakıtsız kaldığını söyledi ki bu da Suriye devletinin içinin ne kadar boşaldığının bir göstergesiydi.
İntikam korkusu nedeniyle isminin açıklanmasını istemeyen kaynak, son iki yılda orduda morallerin ciddi şekilde bozulduğunu belirtti.
Orta Doğu odaklı bir düşünce kuruluşu olan Century International’da çalışan Aron Lund, HTŞ liderliğindeki koalisyonun savaş sırasında daha önceki tüm isyancı güçlerden daha güçlü ve tutarlı olduğunu söyledi ve “bunun büyük bir kısmı Ebu Muhammed Colani’nin eseri” dedi. Ancak, rejimin zayıflamış olmasının belirleyici ana faktör olduğunu söyledi.
Yetkili, “Halep’i bu şekilde kaybettikten sonra rejim güçleri bir daha toparlanamadı ve isyancılar ilerledikçe Esad’ın ordusu zayıfladı” dedi.
‘Herkes biraz karşı koyma bekliyordu’
İsyancıların ilerleme hızı, 5 Aralık’ta Hama’nın ele geçirilmesi ve hükümet güçlerinin Şam’ı kaybettiği Pazar günü ve civarında Humus’un düşmesiyle beklentilerin ötesine geçti.
Suriye dışında bulunan ve küçük bir muhalif grup olan Suriye Liberal Partisi Başkanı Bassam Al-Kuwatli, “Bir fırsat penceresi vardı ama kimse rejimin bu kadar hızlı çökmesini beklemiyordu. Herkes biraz karşı koyma bekliyordu,” dedi.
İsminin açıklanmaması kaydıyla konuşan ABD’li bir yetkili, Washington’un Türkiye’nin isyancılara verdiği genel destekten haberdar olduğunu ancak Halep saldırısı için Türkiye’nin üstü kapalı bir onayından haberdar olmadığını söyledi.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi, Türkiye’nin rolüne ilişkin yorum talebine hemen yanıt vermedi.
ABD’nin seçilmiş Başkanı Donald Trump Pazar günü yaptığı açıklamada Rusya’nın Esad’ı terk etmesinin Esad’ın düşüşüne yol açtığını ve Moskova’nın Esad’ı en başta hiç korumaması gerektiğini, daha sonra da Ukrayna’da hiç başlamaması gereken bir savaş yüzünden Suriye’ye ilgisini kaybettiğini ekledi.
İsrail Başkanı Binyamin Netanyahu Pazar günü yaptığı açıklamada ülkesinin Hizbullah’ın zayıflatılmasındaki rolüne dikkat çekerken, Reuters’a konuşan kaynaklar Hizbullah’ın Cumartesi günü Suriye’de kalan askerlerini geri çektiğini söyledi.
Rakamlarla Suriye’deki iç savaş
Birleşmiş Milletler (BM), 2010’ların başında Arap dünyasının büyük bölümünü kasıp kavuran Arap Baharı protesto hareketinin bir parçası olarak 2011’de Esad’ı devirmek için yapılan devrimle alevlenen Suriye’deki iç savaşın ülkeye tarif edilemez bir zarar verdiğini belirtiyor:
* 14 milyondan fazla kişi yerinden edildi, dünyanın en büyük mülteci krizi yaşandı.
* Bugün yaklaşık 5,5 milyon Suriyeli mülteci Türkiye, Lübnan, Ürdün, Irak ve Mısır olmak üzere Suriye’ye komşu beş ülkede yaşıyor.
* Almanya 850.000’den fazla Suriyeli mülteciyle ülkeye komşu olmayan en büyük ev sahibi ülke konumunda.
* 7,2 milyondan fazla Suriyeli ülke içinde yerinden edilmiş durumda.
* Nüfusun yüzde 90’ı yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
* Nüfusun yüzde 70’i insani yardıma muhtaç durumda.